Η εκλεπτυσμένη και η ωμή σκλαβιά

Η μηχανιστική διαδικασία στον τεχνολογικό κόσμο συνενώνει δουλειά και σεξουαλικότητα σε ένα ασυνείδητο αυτοματισμό. Η εκλεπτυσμένη και η ωμή σκλαβιά

Oι περισσότεροι άνθρωποι δεν μπορούν πια ούτε να φανταστούν, με τη στενή έννοια, έναν κόσμο με ποιοτικά διαφορετικό λόγο και πράξη, μια και η κοινωνία καταπνίγει κάθε προσπάθεια αντίθεσης και καθορίζει τη φαντασία. Όσοι βρίσκονται στις ζώνες πείνας τής κοινωνίας της αφθονίας γίνονται αντικείμενα τόσο κτηνώδικης μεταχείρισης που αναβιώνει τα μεσαιωνικά βασανιστήρια και μερικά άλλα πιο πρόσφατα. Όσο για τούς άλλους, λιγότερο απόκληρους, η κοινωνία απαντά στην ανάγκη τους για ελευθερία ικανοποιώντας ανάγκες που κάνουν υποφερτή κι ίσως ανυποψίαστη τη σκλαβιά.
H μηχανοποιημένη εργασία, που στο μεγαλύτερο μέρος της αποτελείται από αυτόματες και μισοαυτόματες αντιδράσεις, είναι πάντα μια απασχόληση που σκεπάζει ολόκληρη τη ζωή, είναι πάντα μια εξαντλητική, αποκτηνωτική, απάνθρωπη σκλαβιά. Aυτή η μορφή υποδούλωσης «ανώτερης ποιότητας» δεν διαφέρει ουσιαστικά απ’ αυτή που ασκείται πάνω στη δακτυλογράφο, πάνω στον τραπεζικό υπάλληλο, πάνω στον πωλητή και στην πωλήτρια που συνέχεια είναι στο πόδι, πάνω στον εκφωνητή τής τηλεόρασης. Η ισοπέδωση, η ρουτίνα, εξομοιώνουν τις παραγωγικές με τις μη παραγωγικές εργασίες. Ο προλετάριος των περασμένων εποχών τού καπιταλισμού ήταν πραγματικά το ζώο που κάλυπτε με τη δουλειά τού κορμιού του τις ανάγκες και τις πολυτέλειες τής ζωής, ενώ αυτός ζούσε μέσ’ στην ταπεινοσύνη και τη φτώχεια. Ήταν έτσι μια «ζωντανή» άρνηση τής κοινωνίας του. Αντίθετα, ο εργάτης των προχωρημένων τμημάτων τής τεχνολογικής κοινωνίας, αισθάνεται πολύ λιγότερο την ανάγκη αυτής τής άρνησης. Όπως κι όλα τα άλλα ανθρώπινα αντικείμενα τού κοινωνικού καταμερισμού τής εργασίας, βρίσκεται σε μια πορεία ενσωμάτωσης στην τεχνολογική κοινωνία. Στους τομείς με μεγαλύτερο βαθμό αυτοματισμού, ένα είδος τεχνολογικής κοινότητας συνενώνει τα άτομα στη δουλειά τους. Η μηχανή μοιάζει να επιβάλλει στους χειριστές της έναν υπνωτικό ρυθμό. H μηχανική διαδικασία μέσα στον τεχνολογικό κόσμο καταστρέφει ό,τι μυστικό και κρυφό έχει η ελευθερία, συνενώνει δουλειά και σεξουαλικότητα σ’ έναν αυτόματο και ασυνείδητο ρυθμικό αυτοματισμό. Oι δούλοι τού βιομηχανικού πολιτισμού μπορεί να είναι εκλεπτυσμένοι δούλοι, αλλά είναι δούλοι, γιατί η δουλεία δεν ορίζεται «από την υποταγή, ούτε από τη σκληρή δουλειά, αλλά απ’ τη μεταβολή τού ανθρώπου σε εργαλείο κι από τη μετατροπή του σε πράγμα» (Φρανσουά Περού, 1958). Η καθαρή μορφή σκλαβιάς είναι να υπάρχει σαν εργαλείο, σαν πράγμα. Ακόμη κι αν το πράγμα είναι έμψυχο, αν διαλέγει μόνο του την υλική και πνευματική του τροφή, ακόμη κι αν δεν καταλαβαίνει ότι είναι ένα πράγμα, ακόμη κι αν είναι όμορφο, καθαρό, ζωηρό, δεν παύει να είναι υποδουλωμένο.(Από το συνέδριο "Διαλεκτικές της Απελευθέρωσης" - "Dialectics of Liberation", Λονδίνο 1967)

Χέρμπερτ Μαρκούζε